Każdy dobrze wie jaka była pierwsza gra wydana na Nintendo 64. To oczywiście Super Mario 64, który był obowiązkowym zakupem razem z konsolą. To także najczęściej kupowany tytuł na Nintendo 64, który przekroczył 11 mln sprzedanych egzemplarzy. [1] Konsola ta otrzymywała 388 tytuły, które ukazały się do 2002 roku. [2] Który z nich był tą ostatnią oficjalnie wydaną grą? Tutaj musimy uwzględnić podział na regiony wydawnicze. Mamy region PAL czyli Europa, Australia i Nowa Zelandia, NTSC czyli Ameryka Północna (Stany Zjednoczone i Kanada) oraz NTSC-J czyli Japonia. Ale jest też oddzielnie wydawana konsola Nintendo 64 w Chinach znana tam pod nazwą iQue Player. Poza nazwą konsola różniła się wyglądem. Był to w zasadzie kontroler podłączany do odbiornika. A gry w tym regionie dystrybuowane były drogą cyfrową. Dlatego nie mamy fizycznych wersji gier wydawanych w Chinach. [3] [4] Mamy także interesującą historię związaną z dystrybucją na terenie Korei Południowej. Z powodu embarga na japońskie towary konsola Nintendo 64 sprzedawana była tam pod nazwą Hyundai Comboy 64. W przeciwieństwie do sytuacji w Chinach, tutaj różnica sprowadzała się tylko do innej nazwy. W praktyce był to ten sam sprzęt. [5] Próżno jednak szukać dokładnych danych sprzedaży i dat wydawniczych z tego kraju. A przynajmniej ja nie posiadam oficjalnych danych o ostatniej grze na tej konsoli w Korei Południowej. Pozostaje nam jeszcze Brazylia, która miała nieznacznie inny format wyświetlania obrazu określany mianem M-PAL. [6] Albowiem trzeba pamiętać, że konsole z regiony M-PAL [7] nie odczytują gier z innych regionów. Niestety nigdzie nie znalazłem szczegółowych informacji i sytuacji o konsoli Nintendo 64 w tym kraju.
Ostatnią kategorie stanowią tytuły wyprodukowane w skali masowej, ale będące nieoficjalnymi grami. Tutaj jednak sytuacja jest dynamiczna, bo nieustannie pojawiają się nowe, a także są plany na kolejne. W ostatnich latach na rynku dostępne są 3 tytuły: 40 Winks, Xeno Crisis oraz Big2Small. Do tego dochodzą kartridże wydawane przez Limited Run Games. [8] [9] Te jednak dotyczą wznowienia gier już wydanych wiele lat wcześniej, a nie zaś nowych tytułów.
Przyjrzyjmy się więc poszczególnym regionom wydawniczym na świecie omawiając informacje o ostatniej wydanej grze. A na koniec zastanowimy się, która to gra była tą ostatnią w skali świata.
Europa / Australia / PAL
Jak to często bywa w kwestii Europy, zdarzają się pewne nieścisłości. Tak jest i teraz, gdzie znalazłem jedno źródło mówiące o tym, że ostatnim tytułem jest Aidyn Chronicles: The First Mage. Jednak w rzeczywistości to była przedostatnia gra w tym regionie wydana w 3 sierpnia 2001 roku tuż przed Mario Party 3. Większość źródeł podaje informacje, że ostatnim wydanym w Europie tytułem było Mario Party 3, które ukazało się 16 listopada 2001 roku. O czym nawet wspominają w notatce przy tym tytule autorzy książki NINTENDO64 Anthology. [10] [11] [12]
Na marginesie tytuł ten wcześniej ukazał się także w USA w marcu tego samego roku. Ten ostatni tytuł wydany w Europie jest trzecią częścią z długiej serii gier, a zarazem to ostatnia gra Mario Party wydana na Nintendo 64. Jest imprezową grą wideo opracowaną przez Hudsona Softa. Ciesząca się sporym zainteresowaniem, sprzedała się w ponad 1 mln egzemplarzy na całym świecie [13]. W porównaniu do poprzednich odsłon serii, zawiera 70 nowych minigier, a także funkcję unikalną dla serii Mario Party: deski pojedynkowe, na których dwóch graczy walczy ze sobą. Oprócz sześciu postaci z poprzednich części, Mario Party (Mario, Luigi, Princess Peach, Yoshi, Wario i Donkey Kong ), wprowadza się dwie nowe postacie: Daisy i Waluigi. W tej grze pojawiają się również elementy, które stały się standardem w przyszłych częściach Mario Party: jest to pierwsza gra, w której znajduje się kampania fabularna w trybie solo, mini-gry, które można odblokować i grać w dowolnym czasie bez ich zakupu, oraz utrudnienia dla graczy. Podobnie jak oryginalny Mario Party, Mario Party 3 nigdy nie został ponownie wydany na żadnej Virtual Console. Pierwszy raz gra otrzymała swoją oficjalną reedycję na Nintendo Switch Online + Expansion Pack w dniu 27 października 2023 roku.
Ameryka Północna / NTSC
Kolejny region, czyli Ameryka Północna to największy rynek zbytu dla tej konsoli. Tutaj bez większych wątpliwości mogę napisać, że ostatnią grą był Tony Hawk’s Pro Skater 3, który ukazał się 20 października 2002. Na dodatek był to exclusive dla tego regionu, bo ani Europa ani Japonia nie dostały tej gry na Nintendo 64. Ciekawe, że ostatnimi grami zarówno w Stanach Zjednoczonych jak i w Europie była trzecia część w przypadku Mario Party i trzecia część Tony Hawk’s. Warto także zauważyć, że była to jedyna gra na Nintendo 64, która ukazała się w roku 2002.
Tony Hawk’s Pro Skater 3 ukazał się w swoim czasie na praktycznie każdej platformie przyczyniając się tym samym do jeszcze większej popularności tej gry. Gra stworzona przez firmę Neversoft i wydana przez Activision w 2001 roku na Nintendo GameCube, PlayStation 2 i PlayStation oraz w 2002 na Xbox, PC, N64 i Game Boy Advance. Z istotnych ciekawostek warto wspomnieć, że krótko przed premierą Neversoft szybko zmienił niektóre zadania na planszy z lotniskiem, ze względu na ich wrażliwy kontekst w świetle ataków z 11 września 2001. Producent serialu Ralph D’Amato wspomina: „Kiedy wydarzył się 11 września, prawie skończyliśmy prace nad Pro Skater 3. Mieliśmy poziom lotniska, gdzie naszym celem było powstrzymanie terrorystów przed bombardowaniem samolotu. Musieliśmy zmienić to na powstrzymywanie kieszonkowców” . [14]
Japonia / NTSC-J
Ostatni rynek, czyli rodzima Japonia to nie największy, ale bardzo ważny i bardzo specyficzny region. Warto też zwrócić uwagę, że na japońskich wersjach pudełek do gier Nintendo 64 widnieje napis „FOR SALE AND USE IN JAPAN ONLY”. Japonia to kraj, który często otrzymywać gry wyłącznie ukazujące się w tym regionie i nie dystrybuowane oficjalnie na resztę świata. Nie bądźcie, więc zdziwieni gdy powiem, że 20 grudnia 2001 ukazał się tutaj Bomberman 64. Ale nie jest to ten sam Bomberman znany z Europy, który był wydany w 1997 roku przez Hudson.
Bomberman 64 (ボンバーマン64, Bonbāman Rokujūyon) to tytuł oparty na Bomberman ze SNES’a, który jest w pełni 2D. Główny tryb gry oferuje standardową rozgrywkę dla pojedynczego gracza oraz tryb wieloosobowy, w którym współpracuje maksymalnie czterech graczy. Gra zawiera również dwa tryby łamigłówek: „Panic Bomber”, oparty na spinoffie Bombermana o tej samej nazwie oraz „SameGame”, który jest dwuwymiarową grą logiczną polegającą na dopasowywaniu kafelków. Dodatkowy tryb dla pojedynczego gracza Bomberman Park, pozwala graczom zwiedzać park rozrywki i próbować osiągnąć wysokie wyniki w kilku minigrach przypominających serię Bomberman Land [15]
Ten japoński Bomberman 64 został wydany wyłącznie w Japonii, nieco ponad trzy miesiące po premierze konsoli Gamecube w Japonii (14 września 2001). Jest on ostatnią oficjalnie dystrybuowaną grą na terenie Japonii.
Chiny / iQue Player
Ten niezwykły twór przeznaczony na rynek chiński z wyglądu zupełnie nie przypomina konsoli Nintendo 64. Zaprojektowany jako kontroler i konsola w jednym. Zaś gry sprzedawano w formie cyfrowej, więc próżno jest szukać pudełkowych wersji. Książka NINTENDO64 Anthology napisana przez Math Manent i wydana nakładem GEEKS-LINE dość dokładnie opisuje sytuacje tej konsoli w Chinach. Na stronie 53 odnajdujemy dokładną listę wszystkich wydanych gier w tym kraju. Animal Crossing czyli Doubutsu no Mori wydany 1 czerwca 2006 roku to ostatni tytuł z 14, które zawitały na konsoli iQue Player. [16]
Z jednej strony na tym sprzęcie ukazywały się ostatnie gry na konsole Nintendo 64, ale z drugiej strony nie były to nowe tytuły tylko wznowienia wydawane w innym regionie. Podobnie można potraktować gry z Nintendo 64 wydawane w ramach usługi Virtual Console na Wii oraz Wii U. Tam także nie wydawano nowych gier, ale udostępniano wydane już wcześniej.
Brazylia
Brazylia to specyficzny region, który charakteryzował się zupełnie inną pulą gier, które miały tam oficjalną premierę. [17] Poza tym posiadał on inny niż reszta świata zapis obrazu zwany M-PAL, który był zbliżony do NTSC. [18] [19] [20] Nie znalazłem jednak dokładniejszych informacji o tym regionie, więc wspominam o nim tylko jako o ciekawostce.
Korea Południowa
Premiera konsoli Nintendo 64 miała miejsce 23 czerwca 1996 roku w Japonii. Następnie kolejne regiony świata otrzymywały dostęp do tego sprzętu drogą oficjalną. W drugiej kolejności premiera odbyła się w Ameryce, gdzie sprzęt ten znalazł największą liczbę nabywców. A na końcu 1 marca 1997 roku w większości krajów Europy można było nabyć Nintendo 64. Mówię o większości krajów, bo co prawda Polska była poza zasięgiem oficjalnej dystrybucji, ale nawet w krajach Europy Zachodniej, tak duży kraj jak Francja musiał czekać aż do 1 września na swoją oficjalną premierę, kilka miesięcy po innych krajach Europy.
Comboy 64 to nietypowa historia dystrybucji konsoli Nintendo 64 w Korei Południowej. Z powodu embarga handlowego nałożonego na Japonię, które to było utrzymane do roku 1998, firma Nintendo nie miała możliwości oficjalnie sprzedawać swoich produktów na terenie Korei Południowej. Dlatego też w dniu premiery w tym kraju konsola Nintendo 64 nie była oficjalnie dostępna. Jednak, aby obejść te restrykcje, nawiązano współpracę z firmą Hyundai, która zajęła się sprzedażą konsoli na rynku Koreańskim. Przy czym zmianie uległa tylko nazwa konsoli, którą sprzedawano jako „Hyundai Comboy 64”. Poza nazwą i możliwością wyboru języka Koreańskiego, sprzęt nie wyróżniał się niczym szczególnym od swojej klasycznej wersji. Poza tym odpowiada regionowi NTSC oraz posiada możliwość odczytywania kartridży z Japonii. [21]
Tytuły nielicencjonowane
Aktualnie mamy trzy gry masowo produkowane na Nintendo 64. Wymienić tutaj można 40 Winks, Small2Big oraz Xeno Crisis. Pierwszy z nich to 40 Winks, który jest anulowanym tytułem, pierwotnie planowanym na Nintendo 64. Ostatecznie ukazał się tylko na PlayStation w 1999 roku. Dopiero w 2018 roku firma Piko Interactive wykupiła prawa to tej marki i wznowiła prace, wydając pełnoprawną grę w roku 2019. [22] Drugi na liście tytuł to Small2Big, który jest dość skromnym projektem jak na możliwości sprzętu. Wydany przez Retro Room Games w roku 2022. [23]
Xeno Crisis to ostatnia nieoficjalnie wydana gra na Nintendo 64. Jest to strzelanka 2D pierwotnie sfinansowana na Kickstarter w grudniu 2017 i wyprodukowana przez niezależne studio Bitmap Bureau. Do tej pory ukazała się na licznych platformach takich jak PC oraz konsolach PlayStation 4, Switch, Xbox One, Dreamcast, Mega Drive i PS Vita. W 2023 roku udostępniono także wydanie na Nintendo 64. W zestawie otrzymujemy jak należy kartridż, opakowanie i manual. Podobnie jak w przypadku oryginalnych kartridży do Nintendo 64, w plastikowej obudowie znajduje się wycięcie, więc wkładki PAL będą działać tylko w konsolach europejskich, a wkładki NTSC będą działać tylko w konsolach północnoamerykańskich. [24]
Wcielamy się w zaprawionego w bojach żołnierza piechoty morskiej, aby stawić czoła obcym zagrożeniom i wrócić żywym do domu! W grze znajdziemy:
• Dwa poziomy trudności
• Siedem różnych poziomów generowanych proceduralnie
• Arsenał 10 broni
• Ponad 40 typów wrogów
• Obsługa Rumble Paka
• Obsługa Memory Pak
• Wszystkie wersje zawierają menu wyboru języka (do wyboru): angielski, francuski, włoski, niemiecki, hiszpański, brazylijski portugalski, holenderski i japoński
• Uwaga – manual w języku japońskim zawiera wyłącznie tekst w języku japońskim
Warto także wspomnieć o trwających pracach nad Glover 2, które podobnie jak 40 Winks nigdy nie doczekały się zakończenia prac i premiery. W najbliższej przyszłości więc możemy spodziewać się ukończenia prac i wydania pełnoprawnych nowych gier na konsole Nintendo 64.
Ostatnia gra na Nintendo 64 na świecie
Podsumowując krótkie powyższe rozważania, jednoznacznie można stwierdzić, że ostatnią licencjonowaną grą na Nintendo 64 bez względu na region był Tony Hawk’s Pro Skater 3, który miał premierę 20 sierpnia 2002 roku. [25] Ostatecznie dochodzimy do roku 2003 kiedy to produkcja fabryczna konsoli Nintendo 64 została zakończona z dniem 30 listopada 2003. Zaś na początku 2004 ostatnie egzemplarze zostały wysłane do sklepów. [26]
@ Valoo
BIBLIOGRAFIA
Zdjęcia okładek gier dla regionu PAL i NTSC pochodzą ze strony https://www.covercentury.com
Zdjęcie okładki gry dla regionu NTSC-J pochodzą ze strony https://gamesdb.launchbox-app.com/games/images/31536-bomberman-64-arcade-edition
Zdjęcie okładki gry Xeno Crisis pochodzi ze strony https://shop.bitmapbureau.com/collections/nintendo-64/products/xeno-crisis-nintendo-64
[1] https://retrododo.com/best-selling-nintendo-64-games/
[2] https://en.m.wikipedia.org/wiki/List_of_Nintendo_64_games
[3] NINTENDO64 Anthology strony 50-53
[4] https://www.nintendo64ever.com/Nintendo-64-Games-2004.html
[5] https://www.nintendo64ever.com/Nintendo-64-Games,South-Korea,22,1.html
[6] https://www.nintendo64ever.com/Nintendo-64-Games,Brazil,14,1.html
[7] https://en.wikipedia.org/wiki/PAL-M
[8] https://limitedrungames.com/products/glover-n64
[9] https://limitedrungames.com/products/star-wars-shadows-of-the-empire-n64-premium-edition
[10] NINTENDO64 Anthology
[11] https://en.m.wikipedia.org/wiki/Mario_Party_3
[12] https://en.m.wikipedia.org/wiki/List_of_Nintendo_64_games
[13] https://www.mariowiki.com/Mario_Party_3
[14] https://www.vg247.com/the-making-of-tony-hawks-pro-skater
[15] https://en.wikipedia.org/wiki/Bomberman_64_(2001_video_game)
[16] https://www.nintendo64ever.com/Nintendo-64-Games-2004.html
[17] https://www.nintendo64ever.com/Nintendo-64-Games,Brazil,14,4.html
[18] https://gaming.stackexchange.com/questions/355592/i-have-a-nintendo-64-bought-in-south-america-and-want-to-play-it-in-europe
[19] https://www.tapatalk.com/groups/nintendo_64_forever/can-anyone-tell-me-about-region-codes-etc-t1805.html
[20] https://forums.nesdev.org/viewtopic.php?t=3511
[21] https://nintendo64.pl/index.php/444-2/
[22] https://nintendo64.pl/index.php/40-winks/
[23] https://nintendo64.pl/index.php/big2small-nowa-gra-na-nintendo-64/
[24] https://shop.bitmapbureau.com/collections/nintendo-64/products/xeno-crisis-nintendo-64?variant=39965776085027
[25] https://en.m.wikipedia.org/wiki/Tony_Hawk%27s_Pro_Skater_3
[26] https://fortune.com/2016/06/23/nintendo-64-20-years-old/